Εθισµός στο διαδίκτυο- Μια νέα µορφή εξάρτησης

Η τεχνολογία έχει εξελιχθεί αρκετά στις µ μέρες µας σε τέτοιο βαθµό που έχει µπει στην καθηµερινότητά µας. Παρόλο που το διαδίκτυο µας βοηθάει στην εύρεση πληροφοριών και σε πολλές επαγγελµατικές δουλειές µ μπορεί να µας επηρεάσει και αρνητικά. Τα τελευταία χρόνια ο χρόνος που αναλώνει ο µέσος χρήστης συνδεδεµένος στο διαδίκτυο είναι ολοένα και περισσότερος.

Αυτό το φαινόµενο οδηγεί ενίοτε και σε µια µορφή εξάρτησης από αυτό. Πολλά παιδιά έχουν εθιστεί για αρκετό καιρό στο διαδίκτυο (κυρίως στα διαδικτυακά παιχνίδια) µε αποτέλεσµα να χάνουν την επικοινωνία µε τον έξω κόσµο. Παρά το γεγονός ότι ο εθισµός στο ∆ιαδίκτυο είναι µια σχετικά νέα µορφή εξάρτησης έχει αρχίσει να παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις, που έχει δυσµενείς επιδράσεις στην ψυχική υγειά, και µπορεί να οδηγήσει ακόµα και στο θάνατο. Υπολογίζεται ότι το 10% του πληθυσµού των ΗΠΑ πάσχει από εθισµό στο διαδίκτυο ενώ στην χώρα µας το 18% των Ελλήνων εµφανίζουν περιοδικά ή συχνά προβλήµατα µε την κατάχρηση του διαδικτύου ενώ το 1% θεωρείται ήδη εθισµένο. 

Το ενδεχόµενο του εθισµού ή της πιθανής εξάρτησης από διάφορες – ψυχαγωγικές κυρίως – ασχολίες που προσφέρει ο υπολογιστής συζητείται από το 1987. Πήρε όµως µεγαλύτερες διαστάσεις µετά το 1996, όταν αρκετοί ειδικοί ψυχίατροι και ψυχολόγοι θεώρησαν ότι η υπερβολική ενασχόληση µε τον υπολογιστή  μπορεί να προκαλέσει εθισµό και αναγνώρισαν το συγκεκριµένο πάθος ως αυθύπαρκτη διαταραχή και εξάρτηση, µε παρόµοια κριτήρια µε αυτά των άλλων εξαρτήσεων. 

Τα κριτήρια του εθισμό

Τι σηµαίνει, όµως, εθισµός στο Ιnternet και πώς αυτός ορίζεται; Για να κριθεί ένα άτοµο εθισµένο στο ∆ιαδίκτυο, πάσχον δηλαδή από µια ψυχική διαταραχή, πρέπει να πληροί ορισµένα συγκεκριµένα επιστηµονικά κριτήρια. Σε αυτά περιλαµβάνονται, εκτός από την πολύωρη ενασχόληση µε το ∆ιαδίκτυο τα ακόλουθα: 

1) Εξιδανίκευση του µέσου. Ο χρήστης θεωρεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το ∆ιαδίκτυο το σηµαντικότερο «κεφάλαιο» της καθηµερινότητάς του.  Τροποποίηση της διάθεσης. Σε όσους εθίζονται στα ηλεκτρονικά παιχνίδια παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής του νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου ντοπαµίνη, η οποία συνδέεται µε την ευχαρίστηση. 

2) Ανοχή. Το άτοµο χρειάζεται σταδιακά όλο και περισσότερες ώρες χρήσης του υπολογιστή ώστε να νιώθει ευχαρίστηση. 

3) Σύγκρουση. Ενώ το παιδί αισθάνεται ότι έχει πρόβληµα, δεν µπορεί να κάνει κάτι για να περιορίσει τη χρήση του υπολογιστή.  Ενασχόληση αρχικώς µε ηπιότερες και όχι τόσο εθιστικές λειτουργίες του ∆ιαδικτύου, όπως είναι η αποστολή ηλεκτρονικών µηνυµάτων, και σταδιακή µετάβαση σε πιο διαδραστικές διαδικτυακές λειτουργίες όπως τα δωµάτια συνοµιλιών (chat room), οι οµάδες ειδήσεων ή ακόµη και τα αποκαλούµενα κοινωνικά παιχνίδια όπως το «Second Life», στο οποίο κάθε χρήστης φτιάχνει µια νέα «εικονική» διαδικτυακή ζωή µε όλες τις εκφάνσεις της (αξίζει να σηµειωθεί ότι έχει ήδη προκληθεί θόρυβος σχετικά µε τέτοιου είδους παιχνίδια, καθώς σε κάποιες περιπτώσεις η «εικονική» ζωή του χρήστη παρενέβαινε στη φυσιολογική ζωή του). 

Τύποι εθισµού στο διαδίκτυο

Υπάρχουν πολλοί τύποι εθισµού που µπορεί να µην είναι µόνο επιβλαβείς για τη φυσική κατάσταση του ατόµου, αλλά μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στη συµπεριφορά του ατόµου. Αυτό µε τη σειρά του µπορεί να επηρεάσει αρνητικά την κοινωνική ζωή του ατόµου και τη φυσιολογική του λειτουργία. Μερικοί τύποι εθισµού στο διαδίκτυο είναι οι παρακάτω: 

Net Gaming: Αφιέρωση πολύτιµου χρόνου σε κάθε είδους παιχνίδι στοInternet, σε e-καζίνο, ηλεκτρονικό shopping, κάθε λογής δηµοπρασίες και αγοραπωλησίες µετοχών. 

Cyber-Relational Addiction:

Συνεχής σύναψη φιλικών και άλλων σχέσεων µέσω των διαφόρων chat rooms. 

Information Overload:

Τύπος καταναγκασµού που προκύπτει ακριβώς από τον πλούτο και την εξαιρετική ποικιλία πληροφόρησης που διατίθεται στο διαδίκτυο. Ο χρήστης καταναλώνει υπερβολικό χρόνο στην αναζήτηση, συλλογή και οργάνωση της πληροφορίας.(Dannon PN & Iancu I. 2007)

Ενδείξεις εθισµού στο διαδίκτυο-συμπτώματα

Τα τυπικά συµπτώµατα του εθισµού στο  διαδίκτυο είναι καταρχήν ψυχολογικά, µε βασικά την ευφορία µπροστά στο pc και την ανικανότητα από το χρήστη να περιορίσει ή να διακόψει τη δραστηριότητα αλλά και σωµατικά όπως ηµικρανίες, διαταραχές ύπνου, µυοσκελετικές παθήσεις κ.α. Συµπεριφορές όπως οι ακόλουθες υποδηλώνουν υπερβολική χρήση του διαδικτύου και θα πρέπει να επιστήσουν την προσοχή µας. 

Το άτοµο ξεχνιέται στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που  αναλώνει σ’ αυτόν.  Ασχολείται συνεχώς µε το internet ή µε δραστηριότητες σχετικές µε αυτό.  Προτιµά την ενασχόληση µε το διαδίκτυο, από το να συναντά φίλους, µε  αποτέλεσµα να αποµονώνεται.  Πέφτει η σχολική απόδοση ή η απόδοση στο χώρο εργασίας.  Λειτουργεί αµυντικά και εχθρικά όταν κάποιος φέρνει τη συζήτηση στο θέµα του διαδικτύου.  Το διαδίκτυο, τον/την απασχολεί ακόµα και την ώρα του φαγητού ή την ώρα του διαβάσµατος ή όταν βρίσκεται στον κινηµατογράφο.  Συχνά ξενυχτά προκειμένω να µένει συνδεδεµένος/ή στο διαδίκτυο. 

ΠΛΗΜΜΕΛΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 

Οι κίνδυνοι από την ανεξέλεγκτη χρήση του Διαδικτύου από τους εφήβους είναι αρκετοί, γι' αυτό και σύμφωνα με τους ειδικούς είναι αναγκαία η εκπαίδευση τόσο των εφήβων όσο και των γονέων.

Υπάρχει πλημμελής διδασκαλία του μαθήματος της πληροφορικής στα σχολεία, πλημμελής άσκηση καθηκόντων γονέων και αναλφαβητισμός στην πληροφόρηση, δηλαδή το μόνο που γνωρίζουν είναι να μπαίνουν σε απαγορευμένα site. Δεν είναι κακή η τεχνολογία, απλώς πρέπει να έχουμε την αγωγή για να προστατευτούμε από αυτήν.

" Εν ολίγοις, δεν απαγορεύουμε στα παιδιά να περάσουν το πεζοδρόμιο, απλώς τα μαθαίνουμε πώς να περνούν με ασφάλεια". 

Το Διαδίκτυο θεωρείται επικίνδυνο γιατί είναι ανεξέλεγκτο, όμως δεν είναι περισσότερο επικίνδυνο από άλλα μέσα, στα οποία εκτίθενται οι νέοι κατά το διάβα των αιώνων. "Όταν παίζανε πετροπόλεμο στη δεκαετία του '60, δεν ήταν λιγότερο επικίνδυνο. Επιπλέον, στατιστικά στην Ελλάδα οι περισσότεροι θάνατοι εφήβων προέρχονται από ατυχήματα με τα μηχανάκια. Γενικά, ο κίνδυνος είναι μέρος της εφηβικής ηδονής. 

Συμβουλές προς γονείς 

---Από μικρή ηλικία πρέπει να τίθενται όρια (για πολλά θέματα) και να τηρούνται μέσα στην οικογένεια. Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν και σημαίνουν ενδιαφέρον. 

Είναι σημαντικά για θέματα ασφάλειας. Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητιούνται, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία είναι στοιχείο πολύ σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας.

Ενασχόληση και εκπαίδευση των γονέων σε θέματα Διαδικτύου. Καλό είναι να αφιερώνουν χρόνο στο Ίντερνετ μαζί με τα παιδιά τους. Αποφυγή του χάσματος γενεών στο θέμα αυτό (και γενικά).

Ο υπολογιστής να τοποθετείται σε κοινόχρηστο χώρο, ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα απομόνωσης του παιδιού και να υπάρχει έλεγχος. 

Να χρησιμοποιούνται ειδικά φίλτρα (από τους γονείς) για τις επιβλαβείς ιστοσελίδες.

Ανοικτό κανάλι επικοινωνίας και ερωτήσεις για το αν υπήρξε κάποιο πρόβλημα κατά τη χρήση (π.χ. παρενόχληση). 

Ενημέρωση των παιδιών με απλά λόγια από μικρή ηλικία για την ύπαρξη του φαινομένου και τις συνέπειές του.