Ο εγκέφαλος του παιδιού

Παρά το γεγονός ότι ο καθένας μας εκπλήσσεται και γεμίζει θαυμασμό με τις κινήσεις των παιδιών και τις αυθόρμητες εκφράσεις τους, οι περισσότεροι άνθρωποι δε γνωρίζουν πολλά από τα επιστημονικά δεδομένα σχετικά με τον εγκέφαλο των παιδιών, ο οποίος περιβάλλεται από μυστήρια και συνάμα περιέχει πολλά μυστικά. Οι επιστήμονες προσπαθούν να καταλάβουν πολλά από τα μυστικά αυτά μέσα από πολλές μελέτες και έρευνες.

Η πιο σημαντική από αυτές τις μελέτες είναι μια πολύτιμη έρευνα που διεξάγεται στις Ηνωμένες Πολιτείες από την Dr. Lise Eliot, επίκουρο καθηγήτρια νευρολογίας του Πανεπιστημίου του Σικάγο η οποία έχει δημοσιεύσει πολλά βιβλία για τον εγκέφαλο των παιδιών.

Τα εγκεφαλικά κύτταρα

===============

Στην πραγματικότητα, το μυστήριο αρχίζει στη μήτρα της μητέρας, ακόμα και πριν η μητέρα να γνωρίσει ότι είναι έγκυος, από την αρχή της πρώτης εβδομάδας της σύλληψης. Ταυτόχρονα αρχίζει να ρυθμίζεται αυτό που θα μπορούμε να το αποκαλούμε «η αρχή της γένεσης των νευρικών κυττάρων».

Αλλά οι νευρώνες, που είναι το κύριο συστατικό του εγκεφάλου, δε θα ολοκληρωθούν πριν από την έναρξη της τέταρτης εβδομάδας της ηλικίας του παιδιού. Τα κύτταρα αυτά τα αποκαλούμε «νευρώνες» και πολλαπλασιάζονται με καταπληκτική ταχύτητα, περίπου 250.000 νευρώνες ανά λεπτό, για να γίνουν δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα που σχετίζονται μεταξύ τους με συνδέσμους. Τα σημεία τομής του νευρώνων λέγονται «συνάψεις».

Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι νευρώνες σχηματίζονται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η παρουσία αυτών των διασταυρώσεων (συνάψεις) δεν εμφανίζεται παρά μόνο μετά τη γέννηση του παιδιού στο περιβάλλον, μέσω της τριβής του με αυτό. Σχετίζονται με την απόκτηση δεξιοτήτων σε όλα τα επίπεδα, είτε κοινωνικά είτε γνωστικής φύσεως, και ολοκληρώνονται μόνο όταν το παιδί έχει φτάσει στο δεύτερο έτος της ηλικίας του.

Μετά τη γέννηση, όπως και συμβαίνει με όλα τα όργανα του σώματος, αρχίζει η εξέλιξη του εγκεφάλου από απλή λειτουργία οργάνου σε εξελικτική δυναμική, αρχίζει να αποκτά τις δεξιότητες και τις εμπειρίες της γνωστικής ανάπτυξης, οι οποίες απαιτούν χρόνο.

Για παράδειγμα, το πρώτο χαμόγελο του παιδιού στην περίοδο των 10 εβδομάδων και μέχρι 14 εβδομάδων. Φυσικά το περιβάλλον γύρω από το παιδί έχει σημαντικό ρόλο σε αυτό.

Τα παιδιά που ζουν σε ένα περιβάλλον πλούσιο σε αισθητικά ερεθίσματα, οπτικά και κοινωνικά, αποκτούν ευκολότερα δεξιότητες, για να αναπτυχθούν τα γνωστικά τους κύτταρα περισσότερο από τους συνομηλίκους τους.Τα παιδιά και οι έφηβοι που ζουν σε αδράνεια χωρίς και κάποιο κίνητρο για εργασία στον εγκέφαλο τους, θα παρουσιάσουν σημαντική έλλειψη στη γνωστική τους ανάπτυξη, στην απόκτηση των εμπειριών της ζωής. Ο επιστήμονες υπολογίζουν ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε στερημένο από αισθητικά ερεθίσματα περιβάλλον, μπορούν να χάσουν σε μια μέρα μέχρι 20 εκατομμύρια συνδέσεις των νεύρων («συνάψεις»).

Δραστηριότητες και εμπειρίες

===================

Είναι γνωστό ότι οι εμπειρίες της ζωής που υπέστη ένα παιδί, ευθύνονται για τις αλλαγές στον εγκέφαλο του, καθώς και στην αύξηση τις φυσιολογικής λειτουργίας του. 

Η εξέλιξη του εγκεφάλου εξαρτάται από τη δραστηριότητά του.

Η έννοια της «εξάρτησης & δραστηριότητας» activity dependent υποδηλώνει ότι οι συνδέσεις νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο είναι παρόμοιες με τα ηλεκτρικά κυκλώματα σε έναν υπολογιστή, ο οποίος αποκτά πληροφορίες από τις συνδέσεις του. Η διαφορά είναι ότι τα κυκλώματα του εγκεφάλου -να το πω έτσι- δεν είναι δεδομένα, γιατί κάθε εμπειρία είναι χρήσιμη, όπως, για παράδειγμα, αν ακούσει μόνο ένα αστείο ή κάνει μια προσπάθεια να οδηγήσει ποδήλατο.Και από την άλλη πλευρά, οι νευρώνες ή τα κυκλώματα που δε χρησιμοποιούνται, επηρεάζονται αρνητικά.

Επίδραση των γονέων

==============

Η γονεϊκή επιρροή αρχίζει, ειδικά από την μητέρα, στον εγκέφαλο το παιδιού, από το στάδιο της εγκυμοσύνης (επηρεάζεται δηλαδή ο εγκέφαλος του εμβρύου από τη μητέρα του).Η έκθεσή του σε χημικά, τσιγάρα, αλκοόλ, φάρμακα, ακτινοβολίες ή σε ορισμένους τύπους λοίμωξης επηρεάζει αρνητικά τον εγκέφαλό του και προκαλεί τη γέννηση ελαττωματικού έμβρυου.

Μετά τον τοκετό, κατά τα πρώτα χρόνια της ηλικίας του παιδιού, παίζει σημαντικό ρόλο ο παράγοντας καλής και η ισορροπημένης διατροφής στην υγεία της εγκεφαλικής λειτουργίας.Η συναισθηματικότητα του παιδιού επηρεάζει επίσης την υγεία του εγκεφάλου. Υπάρχουν πράγματα που γίνονται πολύ απλά και αυθόρμητα από τους γονείς, τα οποία έχουν σημαντική επίδραση στην ανάπτυξη του εγκέφαλου του παιδιού. Για παράδειγμα, τα παιδιά μιμούνται εκφράσεις των προσώπων που βλέπουν γύρω τους, και ως εκ τούτου χάδια, γέλια ή ακόμα και οι προσποιητές φωνές ή κλάματα βοηθούν στην ανάπτυξη της αίσθησής του και στη συναισθηματικότητα του γενικώς.

Στην αρχή της γέννησης, ο όγκος του εγκεφάλου είναι περίπου στο ένα τέταρτο του ενήλικου στο μεγέθους, αλλά μετά τη γέννηση μεγαλώνει πολύ γρήγορα, μέχρι περισσότερο από δύο φορές το αρχικό του μέγεθος και σχεδόν μέχρι 60% του πλήρους μεγέθους του από το πρώτο έτος του παιδιού. Στο νηπιαγωγείο (περίπου 5 χρόνων) έχει φθάσει στο πλήρες μέγεθός του.Αλλά η εξέλιξή του διαρκεί μέχρι την εφηβεία, και φυσικά δε σταματά ποτέ να αλλάζει, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο.

Ο εγκέφαλος του παιδιού συχνά περιέχει περισσότερος νευρικούς συνδέσμους από τους ενήλικους, καθώς και λιγότερους «ανασταλτικούς νευροδιαβιβαστές», με αποτέλεσμα το παιδί τις περισσότερες ώρες έχει διάσπαρτη την προσοχή του, καταλαβαίνει συγκεχυμένα σχεδόν τα πάντα, και φαίνεται έκπληκτο από όλα τα πράγματα γύρω του. Επειδή του αποσπούν την προσοχή όλες οι μικρές λεπτομέρειες, σε αντίθεση με τους ενηλίκους.

Φανταστείτε ότι η ευαισθητοποίηση του παιδιού μοιάζει με ένα φανάρι που διασκορπίζει τις ακτίνες του σε ένα δωμάτιο, ενώ η ευαισθητοποίηση του ενήλικα να παρομοιαστεί με φακό που επικεντρώνεται συνειδητά σε ορισμένο χώρο. Έτσι αγνοούμε τα πράγματα που είναι λιγότερο σημαντικά.

Με την πάροδο του χρόνου και όταν το παιδί μεγαλώνει, αλλάζουν οι νευρικές συνδέσεις στο εσωτερικό του εγκεφάλου, γίνεται όσο το δυνατόν μια αναθεώρηση. Αυτό γίνεται μέσω της απόκτησης διαφορετικών εμπειριών, που κάνουν τα παιδιά να ζουν με συστήματα που μοιάζουν με τους ενηλίκους. Είναι μια φυσική εξέλιξη που κάνει τα παιδιά να χάσουν τον αυθορμητισμό και την έκπληξη του γεγονότος που προκαλείται από την κοινωνική τους δικτύωση.

Καινοτομία και νέες ιδέες

=================

Οι περισσότερο επιτυχημένοι επιστήμονες και δημιουργοί θεωρούνται αυτοί που δεν έχουν απολέσει το χάρισμα να σκέπτονται με τον τρόπο των παιδιών.

Η Dr Liz αναφέρει: παρά του ότι το παιδί βρίσκεται τον περισσότερο χρόνο σε διάσπαση προσοχής, μπορεί σε σπάνιες περιπτώσεις να εστιάσει σε κάτι που του προκάλεσε την προσοχή.Ένας τρόπος είναι να προσπαθεί να εκφραστεί με πρωτόγονες λέξεις-ήχους (μπεμπέκιση, babbling). Αυτό θεωρείται ένα σημάδι του παιδιού, για το ενδιαφέρον του για κάτι το ιδιαίτερο, και οι γονείς πρέπει να πάρουν αυτό το σήμα και να προσπαθήσουν να μιλήσουν με το παιδί τους.

Κάθε Συζήτηση με το παιδί τους το κάνει πιο έξυπνο και το κάνει να αρχίσει να τους μιλήσει πιο γρήγορα. Και επειδή η προσοχή του παιδιού δεν διαρκεί πολύ, η απώλεια της προσοχής μερικές φορές το κάνει να ηρεμήσει και το βοηθά να χαλαρώσει .

H Dr Liz έχει επισημάνει τη σπουδαιότητα της κοινωνικής επαφής με τα παιδιά ως τον καλύτερο τρόπο διδασκαλίας, όπου τα παιδιά μοιράζουν το κόσμο τους σε δυο πράγματα, αυτά που ανταποκρίνονται μαζί τους και αυτά που δεν απαντούν. Αυτό είναι που εξηγεί την αποτυχία της εκπαίδευσης των παιδιών με βιντεοκασέτες ή DVD, τρόπο ο οποίος δε δίνει το αποτέλεσμα που αναμένεται.

Ο Elliott συμβουλεύει τις μητέρες να παίζουν με τα παιδιά τους, αν θέλουν να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους στη μάθηση. Τις βεβαιώνει ότι ευνοείται το παιδί που περιβάλλεται από άλλους ανθρώπους, γονείς, δασκάλους, παππούδες, ή ακόμη και μπέιμπι σίτερ.

Πρόσφατες μελέτες αναφέρουν ότι η παρουσία τουλάχιστον 3 ενηλίκων στο περιβάλλον του παιδιού, το καθιστά να είναι σε θέση να κατανοήσει τις εκφράσεις του προσώπου και να επεκτείνει την ικανότητά του να επικοινωνεί με τους άλλους.

Οι μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη, για να ανακαλύψουν όλη την ασάφεια του καταπληκτικού και πολύπλοκου μέλους...  του εγκέφαλου !!